Reet




आरईईटी
- अधिसूचना
- योजना (पैटर्न) एल-1
- योजना (पैटर्न) एल-2
- विषय
- पाठ्यक्रम (स्तर 1)
- पाठ्यक्रम (स्तर 2)
- पुराना पेपर
- संकाय
- कोर्स
- टेस्ट सीरीज
- शुल्क संरचना
- एडमिट कार्ड
- अभ्यर्थियों के लिए निर्देश
- उत्तर कुंजी
- कट ऑफ अंक
- परिणाम
परीक्षा का पैटर्न
स्तर - 1 (कक्षा 1 से 5) अधिकतम अंक : 150, समय : 2.30
स्तर 1 में पाँच खंड होंगे:-
खंड I : बाल विकास एवं शिक्षण विधियाँ (30 बहुविकल्पीय प्रश्न 30 अंक)
खंड II : भाषा I - हिंदी/अंग्रेजी/संस्कृत/उर्दू/सिंधी/पंजाबी/गुजराती (भाषा I का चयन आवेदन पत्र में उल्लिखित भाषाओं की सूची में से किया जाना चाहिए। इस खंड में प्रयुक्त भाषा वही होगी जो ऑनलाइन आवेदन में शिक्षण माध्यम के रूप में चुनी गई है।) (30 बहुविकल्पीय प्रश्न 30 अंक)
खंड III : भाषा II - हिंदी/अंग्रेजी/संस्कृत/उर्दू/सिंधी/पंजाबी/गुजराती (भाषा II का चयन आवेदन पत्र में उल्लिखित भाषाओं की सूची में से किया जाना चाहिए। जिसे ऑनलाइन आवेदन में चुना गया है। लेकिन यह भाषा I के रूप में चुनी गई भाषा से भिन्न होगी।) (30 बहुविकल्पीय प्रश्न 30 अंक)
खंड IV : गणित (30 बहुविकल्पीय प्रश्न 30 अंक)
खण्ड V : पर्यावरण अध्ययन (30 बहुविकल्पीय प्रश्न 30 अंक)
नोट:- यदि किसी कारणवश अभ्यर्थी ने आवेदन पत्र में उल्लिखित भाषा I एवं भाषा II के अतिरिक्त किसी अन्य भाषा में प्रश्न हल किए हैं, तो उसे मान्य नहीं माना जाएगा तथा उसका परीक्षा परिणाम अभ्यर्थी द्वारा आवेदन पत्र में भरी गई भाषा के अनुसार ही तैयार किया जाएगा। इसमें किसी भी प्रकार का परिवर्तन स्वीकार नहीं किया जाएगा।
प्रश्नों का स्तर एवं प्रकृति:-
1. ‘बाल विकास एवं शिक्षण विधियाँ’ पेपर में 6 से 11 वर्ष की आयु के बच्चों के पठन एवं अध्यापन के स्तर, विद्यार्थियों के विभिन्न मानसिक स्तर, उनकी आवश्यकताओं, उनके साथ अंतःक्रिया तथा एक अच्छे शिक्षक के गुण एवं विशेषताओं आदि से संबंधित शैक्षिक मनोविज्ञान की समझ का परीक्षण करने के लिए प्रश्न पूछे जाएंगे।
2. भाषा I पेपर में आवेदन भरते समय उल्लिखित भाषा से संबंधित प्रवीणता का परीक्षण करने के लिए प्रश्न पूछे जाएंगे। जिसे उसने आवेदन पत्र में दर्शाया है।
3. भाषा II का चयन आवेदन पत्र में उल्लिखित भाषा सूची में से करना होगा। जिसे उन्होंने आवेदन पत्र में दर्शाया है, लेकिन यह भाषा I के रूप में चयनित भाषा से भिन्न होगी। इस पेपर में भाषा II की सामान्य समझ, संचार और बोध क्षमता का परीक्षण करने के लिए प्रश्न पूछे जाएंगे।
4. 'गणित' और 'पर्यावरण अध्ययन' विषयों के प्रश्न पत्रों में विषय की अवधारणा, समस्या समाधान क्षमता और अध्ययन कौशल से संबंधित प्रश्न पूछे जाएंगे।
5. बहुविकल्पीय प्रश्नों का मानक राज्य सरकार द्वारा कक्षा 1 से 5 के लिए निर्धारित शैक्षणिक सत्र 2024-25 के पाठ्यक्रम और विषय वस्तु पर आधारित होगा, लेकिन प्रश्नों का कठिनाई स्तर माध्यमिक (कक्षा 10) तक होगा।
6. प्रश्न पत्र का भाषा माध्यम हिंदी और अंग्रेजी में द्विभाषी (भाषा विषयों को छोड़कर) होगा।
REET 2024 हेतु न्यूनतम अर्हता अंक:-
राज्य सरकार के दिनांक 16-12-2020 के आदेशानुसार, निम्नलिखित श्रेणियों हेतु न्यूनतम अर्हता अंक निम्नानुसार निर्धारित किए गए हैं।
क्रम. सं. | श्रेणी | न्यूनतम उत्तीर्ण अंक प्रतिशत | ||
---|---|---|---|---|
गैर टीएसपी | टीएसपी | |||
1 | सामान्य/अनारक्षित | 60 | 60 | |
2 | अनुसूचित जनजाति (एसटी) | 55 | 36 | |
3 | अनुसूचित जाति (एससी), अन्य पिछड़ा वर्ग (ओबीसी), अति पिछड़ा वर्ग (एमबीसी), तथा आर्थिक रूप से कमजोर वर्ग (ईडब्ल्यूएस) | 55 | ||
4 | सभी श्रेणियों की विधवाएं एवं परित्यक्त महिलाएं तथा भूतपूर्व सैनिक | 50 | ||
5 | नियमानुसार दिव्यांग (विकलांग) श्रेणी में आने वाले सभी व्यक्ति | 40 | ||
6 | सहरिया जनजाति के व्यक्ति | 36 (सहरिया क्षेत्र) |
नोट :- 1. राज्य सरकार के स्पष्टीकरण पत्र दिनांक 05-07-2024 के अनुसार टीएसपी क्षेत्र में अनुसूचित जनजाति वर्ग के सभी पुरुष एवं महिलाएं (विधवाओं एवं परित्यक्त महिलाओं सहित) निर्धारित न्यूनतम उत्तीर्ण अंक 36 प्रतिशत पर पात्र होंगे।
2. राज्य सरकार के पत्र दिनांक 25-06-2024 के अनुसार उत्कृष्ट खिलाड़ी श्रेणी के अभ्यर्थियों के लिए जिस श्रेणी में आवेदन किया जा रहा है, उसके आधार पर निर्धारित न्यूनतम अर्हता अंक मान्य होंगे।
3. राज्य सरकार के राजपत्र दिनांक 29-08-2012 के अनुसार अनुसूचित क्षेत्रों के अनुसूचित जनजाति के अभ्यर्थियों के लिए न्यूनतम अर्हता अंक 36% निर्धारित किया गया है।
परीक्षा का पैटर्न
स्तर – 2 (कक्षा 6 से 8) अधिकतम अंक : 150, समय : 2.30
स्तर 2 में चार खंडों में प्रश्न होंगे:-
खंड I : बाल विकास एवं शिक्षण विधियाँ (30 बहुविकल्पीय प्रश्न 30 अंक)
खंड II : भाषा I - हिंदी/अंग्रेजी/संस्कृत/उर्दू/सिंधी/पंजाबी/गुजराती (भाषा I का चयन आवेदन पत्र में उल्लिखित भाषाओं की सूची में से किया जाना चाहिए। इस खंड में प्रयुक्त भाषा वही होगी जो ऑनलाइन आवेदन में शिक्षण माध्यम के रूप में चुनी गई है।) (30 बहुविकल्पीय प्रश्न 30 अंक)
खंड III : भाषा II - हिंदी/अंग्रेजी/संस्कृत/उर्दू/सिंधी/पंजाबी/गुजराती (भाषा II का चयन आवेदन पत्र में उल्लिखित भाषाओं की सूची में से किया जाना चाहिए। जिसे ऑनलाइन आवेदन में चुना गया है। लेकिन यह भाषा I के रूप में चुनी गई भाषा से भिन्न होगी।) (30 बहुविकल्पीय प्रश्न 30 अंक)
खंड IV : (A) गणित एवं विज्ञान शिक्षक हेतु - IV (A) गणित एवं विज्ञान विषय
(B) सामाजिक अध्ययन शिक्षक हेतु - IV (B) सामाजिक अध्ययन विषय
(C) अन्य विषय के शिक्षक हेतु - IV (A) अथवा IV (B) में से कोई एक (60 बहुविकल्पीय प्रश्न 60 अंक)
नोट :- यदि किसी कारणवश अभ्यर्थी ने आवेदन पत्र में उल्लिखित भाषा I एवं भाषा II के अलावा किसी अन्य भाषा में प्रश्न हल किए हैं, तो उसे मान्य नहीं माना जाएगा तथा उसका परीक्षा परिणाम अभ्यर्थी द्वारा आवेदन पत्र में भरी गई भाषा के अनुसार ही तैयार किया जाएगा। इसमें किसी भी प्रकार का परिवर्तन स्वीकार नहीं किया जाएगा।
प्रश्नों का स्तर एवं प्रकृति:-
1. ‘बाल विकास एवं शिक्षण विधियाँ’ पेपर में 11 से 14 वर्ष की आयु के बच्चों के पढ़ने एवं पढ़ाने के स्तर, विद्यार्थियों के विभिन्न मानसिक स्तर, उनकी आवश्यकताओं, उनके साथ अंतःक्रिया तथा एक अच्छे शिक्षक के गुण एवं विशेषताओं आदि से संबंधित शैक्षिक मनोविज्ञान की समझ को परखने के लिए प्रश्न पूछे जाएंगे।
2. भाषा I पेपर में आवेदन भरते समय उल्लिखित भाषा से संबंधित प्रवीणता को परखने के लिए प्रश्न पूछे जाएंगे। जिसे उन्होंने आवेदन पत्र में दर्शाया है।
3. भाषा II का चयन आवेदन पत्र में उल्लिखित भाषा सूची में से करना होगा। जिसे उन्होंने आवेदन पत्र में दर्शाया है, लेकिन यह भाषा I के रूप में चयनित भाषा से भिन्न होगी। इस पेपर में भाषा II की सामान्य समझ, संचार एवं बोध क्षमता को परखने के लिए प्रश्न पूछे जाएंगे।
4. ‘गणित एवं विज्ञान’ तथा ‘सामाजिक अध्ययन’ विषयों के प्रश्न पत्रों में विषय की अवधारणा, समस्या समाधान क्षमता एवं अध्ययन कौशल से संबंधित प्रश्न पूछे जाएंगे।
5. बहुविकल्पीय प्रश्नों का स्तर राज्य सरकार द्वारा कक्षा 1 से 5 तक के लिए निर्धारित शैक्षणिक सत्र 2024-25 के पाठ्यक्रम एवं विषय-वस्तु पर आधारित होगा, किन्तु प्रश्नों का कठिनाई स्तर सीनियर सेकेंडरी (कक्षा 12) तक का होगा।
6. प्रश्न-पत्र का भाषा माध्यम (भाषा विषयों को छोड़कर) द्विभाषी हिन्दी एवं अंग्रेजी होगा।
REET 2024 हेतु न्यूनतम अर्हता अंक:-
राज्य सरकार के दिनांक 16-12-2020 के आदेशानुसार, निम्नलिखित श्रेणियों हेतु न्यूनतम अर्हता अंक निम्नानुसार निर्धारित किए गए हैं।
क्रम. सं. | श्रेणी | न्यूनतम उत्तीर्ण अंक प्रतिशत | ||
---|---|---|---|---|
गैर टीएसपी | टीएसपी | |||
1 | सामान्य/अनारक्षित | 60 | 60 | |
2 | अनुसूचित जनजाति (एसटी) | 55 | 36 | |
3 | अनुसूचित जाति (एससी), अन्य पिछड़ा वर्ग (ओबीसी), अति पिछड़ा वर्ग (एमबीसी), तथा आर्थिक रूप से कमजोर वर्ग (ईडब्ल्यूएस) | 55 | ||
4 | सभी श्रेणियों की विधवाएं एवं परित्यक्त महिलाएं तथा भूतपूर्व सैनिक | 50 | ||
5 | नियमानुसार दिव्यांग (विकलांग) श्रेणी में आने वाले सभी व्यक्ति | 40 | ||
6 | सहरिया जनजाति के व्यक्ति | 36 (सहरिया क्षेत्र) |
नोट :- 1. राज्य सरकार के स्पष्टीकरण पत्र दिनांक 05-07-2024 के अनुसार टीएसपी क्षेत्र में अनुसूचित जनजाति वर्ग के सभी पुरुष एवं महिलाएं (विधवाओं एवं परित्यक्त महिलाओं सहित) निर्धारित न्यूनतम उत्तीर्ण अंक 36 प्रतिशत पर पात्र होंगे।
2. राज्य सरकार के पत्र दिनांक 25-06-2024 के अनुसार उत्कृष्ट खिलाड़ी श्रेणी के अभ्यर्थियों के लिए जिस श्रेणी में आवेदन किया जा रहा है, उसके आधार पर निर्धारित न्यूनतम अर्हता अंक मान्य होंगे।
3. राज्य सरकार के राजपत्र दिनांक 29-08-2012 के अनुसार अनुसूचित क्षेत्रों के अनुसूचित जनजाति के अभ्यर्थियों के लिए न्यूनतम अर्हता अंक 36% निर्धारित किया गया है।
Paper-1, Child Development and Pedagogy
- Child Development : Concept of growth and development, Dimensions and Principles of Development. Factors affecting development (specially in the context of family and school) and their relationship with learning.
- Role of Heredity and environment.
- Individual Differences :- Meaning, types and Factors affecting individual differences. Understanding individual differences.
- Personality : Concept and types of personality, Factors responsible for shaping it. Its measurement.
- Intelligence : Concept, Theories and its measurement. Multiple Intelligence. Its implication.
- Understanding diverse learners: Backward, Mentally retarded, gifted, creative, disadvantaged- deprived, CWSN, children with learning disabilities.
- Learning Difficulties.
- Adjustment : Concept and ways of adjustment. Role of teacher in the adjustment.
- Meaning and Concept of learning. Factors Affecting learning
- Theories of learning and their implication
- How Children learn? Learning processes, Reflection, Imagination and Argument
- Motivation and Implications for Learning
- Teaching learning processes, Teaching learning strategies and methods in the context of National Curriculum Framework 2005.
- Meaning and purposes of Assessment, Measurement and Evaluation, Comprehensive and Continuous Evaluation, Construction of Achievement Test, Learning Outcomes.
- Action Research.
- Right to Education Act 2009 (Role and Responsibilities of Teachers)
प्रश्न पत्र 1, शीर्षक-बाल विकास एवं शिक्षण विधिया
- बाल विकास : वृद्धि एवं विकास की संकल्पना, विकास के विभिन्न आयाम एवं सिद्धान्त, विकास को प्रभावित करने वाले कारक (विशेष रूप से परिवार एवं विद्यालय के संदर्भ में) एवं अधिगम से उनका संबंध ।
- वंशानुक्रम एवं वातावरण की भूमिका।
- व्यक्तिगत विभिन्नताएँ : अर्थ, प्रकार एवं व्यक्तिगत विभिन्नताओं को प्रभावित करने वाले कारक।
- व्यक्तित्व : संकल्पना, प्रकार व व्यक्तित्व को प्रभावित करने वाले कारक। व्यक्तित्व का मापन।
- बुद्धि : संकल्पना, सिद्धान्त एवं इसका मापन, बहुबुद्धि सिद्धान्त एवं इसके निहितार्थ।
- विविध अधिगमकर्ताओं की समझ : पिछडे, विमंदित, प्रतिभाशाली, सृजनशील, अलाभान्वित-वंचित, विशेष आवश्यकता वाले बच्चे एवं अधिगम अक्षमता युक्त बच्चे।
- अधिगम में आने वाली कठिनाइयाँ।
- समायोजन की संकल्पना एवं तरीके, समायोजन में अध्यापक की भूमिका
- अधिगम का अर्थ एवं संकल्पना। अधिगम को प्रभावित करने वाले कारक।
- अधिगम के सिद्धान्त एवं इनके निहितार्थ।
- बच्चे सीखते कैसे है ? अधिगम की प्रक्रियाएँ। चिन्तन, कल्पना एवं तर्क
- अभिप्रेरणा व इसके अधिगम के लिए निहितार्थ।
- शिक्षण अधिगम की प्रक्रियाएँ, राष्ट्रीय पाठ्यचर्या रूपरेखा-2005 के संदर्भ में शिक्षण अधिगम की व्यूह रचना एवं विधियाँ।
- आकलन, मापन एवं मूल्यांकन का अर्थ एवं उद्देश्य, समग्र एवं सतत् मूल्यांकन, उपलब्धि परीक्षण का निर्माण। सीखने के प्रतिफल
- क्रियात्मक अनुसन्धान
- शिक्षा का अधिकार अधिनियम-2009 अध्यापकों की भूमिका एवं दायित्व।
- Early Childhood Care and Education
- Foundational Literacy and Numeracy
- Curriculum and Pedagogy in Schools
- Teachers
- Equitable and Inclusive Education
- Standard-setting and Accreditation
- प्रारंभिक बाल्यावस्था देखभाल एवं शिक्षा
- बुनियादी साक्षरता एवं संख्या ज्ञान
- स्कूलो में पाठ्यक्रम एवं शिक्षण शास्त्र
- शिक्षक
- समतामूलक एवं समावेषी शिक्षा
- स्कूल शिक्षा के लिए मानक निर्धारण एवं प्रत्यापन
- एक अपठित गद्यांश में से निम्नलिखित व्याकरण संबंधी प्रश्न :
- पर्यायवाची, विलोम, वाक्याशों के लिए एक शब्द, शब्दार्थ, शब्द शुद्धि। उपसर्ग्, प्रत्यय, संधि और समास। संज्ञा, सर्वनाम, विशेषण, अव्यय
- एक अपठित गद्यांश में से निम्नलिखित बिंदुओं पर प्रश्न :
- रेखांकित शब्दों का अर्थ स्पष्ट करना, वचन, काल, लिंग ज्ञात करना। दिए गए शब्दों का वचन, काल और लिंग बदलना
- वाक्य रचना, वाक्य के अंग, वाक्य के प्रकार, पदबंध, मुहावरे और लोकोक्तियाँ, विराम चिह्न।
- भाषा की शिक्षण विधि, भाषा शिक्षण के उपागम, भाषा दक्षता का विकास
- भाषायी कौशलों का विकास (सुनना, बाेलना, पढना, लिखना) हिंदी भाषा शिक्षण में चुनौतियाँ, शिक्षण अधिगम सामग्री, पाठय पुस्तक, बहु माध्यम एवं शिक्षण के अन्य संसाधन।
- भाषा शिक्षण में मूल्यांकन, उपलब्धि परीक्षण का निर्माण, समग्र एवं सतत् मूल्यांकन, उपचारात्मक शिक्षण
- राजस्थानी भाषा एवं बोलियों का सामान्य परिचय।
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 1 से 5 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर हाेगा लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सैकण्डरी (कक्षा 10) तक का हाेगा।
- Unseen Prose Passage
- Synonyms, Antonyms, Spellings, Word-formation, One Word Substitution
- Unseen Prose Passage Parts of Speech, Tenses, Determiners, Degrees of comparison
- Framing Questions Including Wh-questions, Active and Passive Voice, Narration, Knowledge of English Sounds and Phonetic Symbols
- Principles of Teaching English, Methods and Approaches to English Language Teaching
- Development of Language Skills, Teaching Learning Materials ( Text books, MultiMedia Materials and other Resources)
- Comprehensive & Continuous Evaluation, Evaluation in English Language.
- The criteria for multiple choice questions will be based on the syllabus prescribed by the State Government for classes 1 to 5 session 2024-2025 but the selection and difficulty level of the questions will be up to the secondary (class 10) level.
- एकम् अपठितं गद्यांशम् आधारीकृत्य निम्नलिखित-व्याकरण-संबंधिनः प्रश्ना:।
- शब्दरूप-धातुरूप्-कारक-विभक्ति-उपसर्ग-प्रत्यय-संधि-समास-सर्वनाम-विशेष्य-विशेष-अव्ययेषुप्रश्ना:।
- एकम् अपठितं गद्यांशम् राजस्थानस्य इतिहासं कलां संस्कृतिं चाधारीकृत्य निम्नलिखित-बिन्दुसंबंधिनः प्रश्ना:।
- रेखांकितपदेषु क्रियापद-चयन-वचन-लकार-लिंग-संधि-समास-विशेष्य-विशेषणज्ञान-विलोमशब्दा-प्रश्ना।
- लकारपरिवर्तन-प्रश्ना: (लट्-लड्-लृट्-विधिलिड्लकारेषु)
- संख्याज्ञान-माहेश्वर-सूत्र-संबंधितः प्रश्ना:।
- संस्कृतानुवादः वाच्यपरिवर्तनम् (लट्-लकारस्य) वाक्येषु प्रश्ननिर्माणम्, अशुद्धिसंशोधनम्, संस्कृतसूक्तयः।
- संस्कृतभाषा - शिक्षण-विधयः।
- संस्कृतभाषा - शिक्षण-सिद्धान्ताः।
- संस्कृतभाषाकौशलस्य विकासः, (श्रवणम्, सम्भाषणम्, पठनम्, लेखनम्)
- संस्कृताध्यापनस्य अधिगमसाधनानि संस्कृतपाठयपुस्तकानि, संस्कृतशिक्षणे संप्रेषणस्य साधनानि।
- संस्कृतभाषा-शिक्षणस्य मूल्यांकन-संबंधिनः प्रश्ना:, मौखिक-लिखित प्रश्नानां प्रकार-सततमूल्यांकनम्, उपचारात्मकशिक्षणम्।
- बहु विकल्प प्रश्नाें का मापदण्ड कक्षा 1 से 5 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठयक्रम सत्र 2024-25 के आधार पर होगा लेकिन प्रश्नाें का चयन एवं कठिनाई स्तर सैकण्डरी (कक्षा 10) तक का होगा।
- نثری اقتباس پر مبنی سوالات:
- بارت نمی ، معانی الفاظ ، اعراب، واحد جمع ، مذکر ۔ مؤنث، متضاد، مترادف
- نثری اقتباس پر مبنی سوالات:
- مواد کی سمجھ، فعل، فاعل، مف
- جملے کی اقسام، زمانہ
- اسم اور اس کی اقسام، ضمیر اور اس کی اقسام، صفت اور اس کی اقسام
- محاورے اور کہاوتیں، رموز اوقاف
- اصناف نثرو قم :
- اردو زبان کی تدریس کے مقاصد ، اُردو زبان کی تدریس کے اصول، تدریسی طریقہ کار
- بان کی مہارتیں )سنا، بولنا، پڑھنا، لکھنا اور ان کی نشوونما، اُردو نصاب تعلیم ، اُردو پڑھنا اور لکھنا
- سکھانے کے طریقے ، زبان کی تدریس میں معاون اشیاء
- جانچ اور اس کے طریقے، معروضی اور مسلسل جانچ اندازه قدر(، سوالات اور ان کی قسمیں
- बहु विकल्प प्रश्नाें का मापदण्ड कक्षा 1 से 5 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठयक्रम सत्र 2024-25 के आधार पर होगा लेकिन प्रश्नाें का चयन एवं कठिनाई स्तर सैकण्डरी (कक्षा 10) तक का होगा।
- नसुर जा ॿ टुिकरा पैराग्राफ (गद्यांश) राजस्थान जे कला, सािहत्य, संस्कृति जी ॼाण बाबत दर्सी किताबनि खां सवाइ हूंदा िजन मां सुवाल पुिछया वेंदा-
- उनवान, डुखियनि अख़रनि जी माना, अददु, िजंस, इस्म, सिफ़त, ज़मीर, फ़इल, ज़मान वग़ैरह
- टुकिरे में को इस्तलाहु या पहाको हुजे उन जी माना, अख्लाकी सिख्या
- गाल्हाइण जा अठ लफ्ज- मुख्तिसर ॼाण
- सिंधी भाषा जी आईवेटा (वर्णमाला), लिपियुनि जी ॼाण
- साॻी माना वारा लफ्ज, लफ्जनि जी रचना अगियाडियूं ऐं पछाडियूं
- िज़द, अददु, िजंस, ज़मान, इस्तलाह ऐं पहाका
- सिंधी भाषा बुधण, गाल्हाइणु, पढ़ण, ͧलिखण, ͧसिखण ऐं सेखारण जा तरीका
- सिंधी भाषा पढ़ण, पढ़ाइण, लिखिण, गाल्हाइण जो मूल्यांकन
- िज़बानी ऐं लिखित सुवालनि जा किस्म।
- बहु विकल्प प्रश्नाें का मापदण्ड कक्षा 1 से 5 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठयक्रम सत्र 2024-25 के आधार पर होगा लेकिन प्रश्नाें का चयन एवं कठिनाई स्तर सैकण्डरी (कक्षा 10) तक का होगा।
- एक अपठित गद्यांश आधारित निम्नलिखित व्याकरण संबंधी प्रश्न :
- युग्म शब्द, वाक्याशां के लिए एक शब्द, उपसर्ग, प्रत्यय, संधि, समास, संज्ञा, सर्वनाम, विशेषण, क्रिया, लिंग, वचन, काल, शब्द शुद्धि,।
-
एक अपठित पद्यांश पर आधारित निम्नलिखित बिंदुओं पर प्रश्न :-
- भाव सौंदर्य
- विचार सौंदर्य
- नाद सौंदर्य
- शिल्प सौंदर्य
- जीवन दृष्टि
- वाक्य रचना, वाक्य के अंग, वाक्य के भेद, पदबंध, मुहावरे, लोकोक्तियाँ, कारक चिह्न, अव्यय, विराम चिह्न।
- भाषा शिक्षण विधि, भाषा शिक्षण के उपागम, भाषायी दक्षता का विकास।
- भाषायी कौशलों का विकास (सुनना, बाेलना, पढना, लिखना) शिक्षण अधिगम सामग्री, पाठय-पुस्तक, बहु-माध्यम एवं शिक्षण के अन्य संसाधन।
- भाषा शिक्षण के मूल्यांकन (सुनना, बाेलना, पढना, लिखना) उपलब्धि परीक्षण का निर्माण, समग्र एवं सतत मूल्यांकन, उपचारात्मक शिक्षण।
- राजस्थानी भाषा की सामान्य जानकारी।
- बहु विकल्प प्रश्नाें का मापदण्ड कक्षा 1 से 5 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठयक्रम सत्र 2024-25 के आधार पर होगा लेकिन प्रश्नाें का चयन एवं कठिनाई स्तर सैकण्डरी (कक्षा 10) तक का होगा।
- Unseen Prose Passage
- Linking Devices, Subject-Verb Concord, Inferences
- Unseen Poem
- Identification of Alliteration, Simile, Metaphor, Personification, Assonance, Rhyme
- Modal Auxiliaries, Common Idioms and Phrases, Literary Terms Elegy, Sonnet, Short Story, Drama
- Basic knowledge of English Sounds and symbols.
- Principles of Teaching English, Communicative Approach to English Language Teaching, Challenges of Teaching English: Difficulties in learning English (role of home language, multilingualism)
- Methods of Evaluation, Remedial Teaching
- The criteria for multiple choice questions will be based on the syllabus prescribed by the State Government for classes 1 to 5 session 2024-2025 but the selection and difficulty level of the questions will be up to the secondary (class 10) level.
- एकमपठितं गद्यांशमाधारीकृत्य निम्नलिखित-व्याकरण-सम्बन्धिनः प्रश्नाः –
शब्दरूप-धातुरूप-कारक-विभक्ति-उपसर्ग-प्रत्यय-सन्धि-समास-सर्वनाम-विशेष्य-विशेषण-विलोमशब्द-कर्तृ-क्रियापदचयन-वचन-लकार-लिंग-अव्ययेषु प्रश्नाः।
- राजस्थानस्य इतिहासं कलां संस्कृतिं चाधारीकृत्य एकः अपठितः पद्यांशः वा श्लाेकः – उपर्युक्तं एकमपठितं पद्यांशं वा श्लाेकमाधारीकृत्य निम्नलिखित-व्याकरण-सम्बन्धिनः प्रश्नाः –
- सन्धि-समास-कारक-प्रत्यय-छन्द-लकार-विशेष्य-विशेषण-विलोमशब्द-क्रियापदचयन-वचन-लकार-लिंग-अव्यय-सम्बन्धिनः प्रश्नाः।
- संख्या-ज्ञानम्-
- माहेश्वरसूत्राणां सम्बन्धिनः प्रश्नाः।
- स्वर-व्यंजन-उच्चारणस्थानानि-
- समय-ज्ञानम्
- वाच्य-परिवर्तनम् (लट्-लकारे)
- संस्कृतानुवादः-
- अशुद्धिसंशोधनम्
- संस्कृत-सूक्तयः-
-
लकारपरिवर्तन-प्रश्ना
लट्-लङ्-लृट्-विधिलिङ्-लकारेषु)
- रेखांकितपदानि आदृत्य प्रश्न-निर्माणम्-
- संस्कृतभाषा-शिक्षण-विधयः।
- स्कृतभाषा-शिक्षण-सिद्धान्ताः।
- संस्कृत-शिक्षणाभिरुचिप्रश्नाः।
- संस्कृतभाषाकौशलस्य विकासः, (श्रवणम्, सम्भाषणम्, पठनम्, लेखनम्)
- संस्कृतशिक्षणे-अधिगमसाधनानि, संस्कृतशिक्षणे संप्रेषणस्य साधनानि, संस्कृतपाठ्यपुस्तकानि।
- संस्कृतभाषाशिक्षणस्य मूल्यांकन-सम्बन्धिनः प्रश्नाः।
- मौखिक-लिखितप्रश्नानां प्रकाराः, सततमूल्यांकनम्, उपचारात्मक-शिक्षणम्।
- बहु विकल्प प्रश्नाें का मापदण्ड कक्षा 1 से 5 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठयक्रम सत्र 2024-25 के आधार पर होगा लेकिन प्रश्नाें का चयन एवं कठिनाई स्तर सैकण्डरी (कक्षा 10) तक का होगा।
- نثری اقتباس پر مبنی سوالات
- عبارت نیمی، فعل، فاعل، مفعول، جملے کی اقسام اور ہنیت ، زمانہ
- شعری جزو بند پر منی سوالات
- شعر فہمی ، معانی الفاظ، ردیف، قافیہ، تشبیہ نصیح، مبالغہ
- حروف اور اقسام حروف، اسم اور اس کی اقسام، ضمیر اور اس کی اقسام
- محاورے اور کہاوتیں، رموز اوقاف
- اُرد و املا اور رسم الخط، اُردو زبان کی تدریس اور لسانیات مصوتے اور مضمے
- اُردو زبان کی تدریس کے اصول، اُردو پڑھنا اور لکھنا سکھانے کے طریقے ، تدریسی طریقہ کار
- اُردو تدریس کے لیے منصوبہ بندی، سالانہ منصوبہ، یونٹ کا منصوبہ، سبق کا منصوبہ
- تدریس زبان کی مشکلات، جدید تدریسی طریقے، معروضی اور مسلسل جانچ اندازه) قدر
- معالجاتی تدریس (Remedial Teaching )
- बहु विकल्प प्रश्नाें का मापदण्ड कक्षा 1 से 5 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठयक्रम सत्र 2024-25 के आधार पर होगा लेकिन प्रश्नाें का चयन एवं कठिनाई स्तर सैकण्डरी (कक्षा 10) तक का होगा।
- नसुर जो टुकिरो पैराग्राफ (गद्यांश) राजस्थान जे कला, साहित्य, संस्क़ृति जी ॼाण बाबत दर्सी किताबनि खां सवाइ हूंदा िजन मां सुवाल पुछिया वेंदा
- उनवान, डुखयनि अख़रनि जी माना, अददु, िजंस, इस्म, सिफत, ज़मीर, फ़इल, ज़मान वग़ैरह
- टुिकरे में को इस्तलाहु या पहाको हुजे उन जी माना, अख्लाकी सिख्या
- उनवान, डुखियनि अख़रनि जी माना, कविता सां वास्तो रखंदड़ सुवालनि जा जवाब वग़ैरह
- ਇੱਕ ਅਣਿਡੱठे ਵਾਰਤਕ ਪੈਰे िਵਚ ਹੇਠ िਲਖੇ िਵਆਕਰਨ ਸੰ ਬੰ ਧੀ ਪਸ਼ਨ ਅਗੇਤਰ-िਪਛੇਤਰ, ਬਹੁ-ਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦ, ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ, िਵਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ, ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ , िਲੰ ਗ, ਵਚਨ ਅਤੇਕਾਲ
- ਇੱਕ ਅਣਿਡੱठे ਕਾिਵ-ਬੰਦ ਤੇ ਅਧਾिਰਤ ਹੇਠ िਲਖੇ िਬੰ ਦੂਆਂ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ िਧਤ ਪਸ਼ਨ- िਵਚਾਰ-ਸੁਹਜ, ਭਾਵ ਸੰਦਰਤਾ, ਸ਼ੈਲੀ, ਪਸੰਗ, िਸੱिਖਆ, ਰਸ, ਅਲੰ ਕਾਰ, ਛੰ ਦ, ਸੁਰ-ਤਾਲ, ਅਖਾਣ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ।
- ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ (ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ िਵਆਿਖਆ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵां ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਅਤੇ ਖੇਤਰ), ਪੰਜਾਬੀ ਸਰ ਅਤੇ िਵਅੰਜਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਵਰਨਮਾਲਾ, ਲਗां -ਮਾਤਰां, ਲਗਾਖਰ ਅਤੇਦੱਤ-ਅੱਖਰ ।
- ਸ਼ਬਦ ਭੇਦ: ਨांਵ, ਪੜਨांਵ, िਵਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਕਿिਰਆ, ਕਿिਰਆ-िਵਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਸੰਬੰਧਕ, ਯੋਜਕ ਅਤੇ िਵਸਮਕ ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਿਧਆਪਨ ਦੇ िਸਧांਤ ਅਤੇਸੂਤਰ, ਭਾਸ਼ਾਈ ਕੌਸ਼ਲां (ਸੁਣਨਾ, ਬੋਲਣਾ, ਪੜਨਾ, िਲਖਣਾ) ਦਾ िਵਕਾਸ, ਭਾਸ਼ਾ िਸੱ ਖਣ-ਿਸਖਾਉਣ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ, ਪਾਠ ਪੁਸਤਕ, ਭਾਸ਼ਾ ਪੁਸਤਕਾਲਾ ਤੇ ਪੜਨ ਰੁਚੀਆਂ ਨੰ िਵਕਿਸਤ ਕਰਣ ਦੇਢੰਗ ।
- ਕਿਵਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਇਕांਗੀ, ਵਾਰਤਕ ਅਤੇ िਵਆਕਰਨ िਸੱिਖਆ ਦੀਆਂ िਵਧੀਆਂ ਤੇ ਉਦੇਸ਼, ਭਾਸ਼ਾ िਸੱिਖਆ िਵਚ ਮੁਲांਕਣ, िਨਰੰਤਰ ਅਤੇ िਵਆਪਕ ਮੁਲांਕਣ, ਦੇਖਣ-ਸੁਣਨ ਸਾਧਨ- ਅਰਥ, ਵੇਰਵਾ ਅਤੇ ਵਰਤ ਦੇ िਸਧांਤ ।
- बहु विकल्प प्रश्नाें का मापदण्ड कक्षा 1 से 5 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठयक्रम सत्र 2024-25 के आधार पर होगा लेकिन प्रश्नाें का चयन एवं कठिनाई स्तर सैकण्डरी (कक्षा 10) तक का होगा।
Paper I, Section (iv) Mathematics
- Whole numbers upto one crore, Place Value, Comparison ; Fundamental mathematical operations: Addition, Subtraction, Multiplication and Division ; Indian Currency, Vedic Mathematics.
- Concept of fraction, proper fractions, comparison of proper fraction of same denominator, mixed fractions, comparison of proper fractions of unequal denominators, Addition and Substration of fractions. Prime and composite numbers, Prime factors, Lowest Common Multiple (LCM) and Heighest Common Factor (HCF).
- Unitary law, Average, Profit - Loss, simple interest
- Plane and curved surfaces, plane and solid geometrical figures, properties of plane germetrical figures; point, line, ray, line segment; Angle and their types.
- Length, Weight, Capacity, Time, Measurement of area and their standard units and relation between them; Area and perimeter of plane surfaces of square and rectangular objects.
- Nature of Mathematics/Logical thinking
- Place of Mathematics in Curriculum
- Language of Mathematics
- Community Mathematics
- Data Management
- Evaluation through formal and informal methods
- Problems of Teaching
- Error analysis and related aspects of learning and teaching
- Diagnostic and Remedial Teaching
- The criteria for multiple choice questions will be based on the syllabus prescribed by the State Government for classes 1 to 5 session 2024-2025 but the selection and difficulty level of the questions will be up to the secondary (class 10) level.
प्रश्न पत्र 1, खण्ड - (IV), खण्ड का शीर्षक : गणित
- एक करोड़ तक की पूर्ण संख्याएँ, स्थानीय मान, तुलना, गणितीय मूल संक्रियाएँ -जोड़, बाकी, गुणा, भाग; भारतीय मुद्रा, वैदिक गणित।
- भिन्न की अवधारणा, उचित भिन््नें, समान हर वाली उचित भिन्नों की तुलना, मिश्र भिन्न, असमान हर वाली उचित भिन्नों की तुलना, भिन्नों की जोड़ बाकी, अभाज्य एवं संयुक्त संख्याएं, अभाज्य गुणनखण्ड, लघुत्तम समापवर्त्य महत्तम समापवर्तक।
- ऐकिक नियम, औसत, लाभ-हानि, सरल ब्याज।
- समतल व वक्रतल, समतल व ठोस ज्यामितीय आकृतियाँ समतल ज्यामितीय आकृतियों की विशेषतायें बिन्दु, रेखा, किरण, रेखा खण्ड, कोण एवं उनके प्रकार।
- लम्बाई, भार, धारिता, समय, क्षेत्रमापन एवं इनकी मानक इकाइयां एवं उनमंे संबंध वर्गाकार तथा आयताकार वस्तुआें के पृष्ठ तल का क्षेत्रफल एवं परिमाप।
- गणित की प्रकृति एवं तर्क शक्ति
- पाठ्यक्रम में गणित की महत्ता
- गणित की भाषा
- सामुदायिक गणित
- आंकडो का प्रबंधन।
- औपचारिक एवं अनौपचारिक विधियों द्वारा मूल्यांकन,
- शिक्षण की समस्याएं, त्रुटि विश्लेषण एवं शिक्षण एवं अधिगम से संबंधित
- निदानात्मक एवं उपराचारात्मक शिक्षण।
- बहु विकल्प प्रश्नाें का मापदण्ड कक्षा 1 से 5 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठयक्रम सत्र 2024-25 के आधार पर होगा लेकिन प्रश्नाें का चयन एवं कठिनाई स्तर सैकण्डरी (कक्षा 10) तक का होगा।
Paper I, Section-(v) Environmental Studies
- Family - Personal relationships, nuclear and joint families, social abuses (child marriage, dowry system, child labour, theft); addiction (intoxication, smoking) and its personal, social and economical bad effects.
- Clothes and Habitats - Clothes for different seasons; maintenance of clothes at home; handloom and power loom; habitats of living beings, various types of houses; cleanliness of houses and neighbouring areas; Different types of materials for building houses.
- Profession - Profession of your surroundings (stitching clothes, gardening, farming, animal rearing, vegetable vendor etc.), small and cottage industries; major industries of Rajasthan State, Need for consumer protection, co-operative societies.
- Our Culture and Civilization - Fairs and festivals of Rajasthan, National Symbols, National festivals; Dresses and Ornaments of Rajasthan food-habits and Architecture of Rajasthan; Tourist places of Rajasthan; Major Great personalities and pride of Rajasthan, Heritage of Rajasthan (Forts, Palaces and Monuments), Paintings of Rajasthan. Rajasthani Phrases. Lokdevta of Rajasthan.
- General Knowledge of Rajasthan
- Transport and Communication - Means of transport and communication; Rules for pedestrians and transport, Traffic Symbols, Effects of means of communication on the life style.
- Personal Hygiene - External parts of our body and their cleanliness; general information about the internal parts of the body; Balance diet and its importance; Common diseases (gastroenteritis, amoebiosis, anemia, fluorosis, malaria, dengue.) their causes and methods of prevention; Pulse Polio campaign.
- Living Beings- Levels of organisation of plants and animals, diversity in living organisms, state flower, state tree, state bird, state animal; knowledge of reserve forest and wild life (national parks, sanctuaries, tiger reserve, world heritage), conservation of species of plants and animals, Agricultural Practices.
- Water - Basic knowledge of water, forest, wetlands and deserts; different kind of pollution and pollution control, Water Properties. Sources, Management. Artistic water sources, potable water and sources of irrigation in Rajasthan
- The earth and Space - Our Solar system, Indian Astronauts ¬ Mountaineering- Equipment, Problems, Main women mountaineer of India.
- Concept and scope of Environment Studies Significance of Environment Studies, Integrated Environment Studies, Learning Principles of Environmental Education, Interrelationship and Scope of Environmental Studies with Science & Social Science subjects.
- Environmental Pedagogy - Approaches of presenting concepts. Activities, Experimentation/Practical Work. Discussion, Comprehensive and Continuous Evaluation, Teaching material/Aids, Problems of Teaching, information and communication technology.
- The criteria for multiple choice questions will be based on the syllabus prescribed by the State Government for classes 1 to 5 session 2024-2025 but the selection and difficulty level of the questions will be up to the secondary (class 10) level.
प्रश्न पत्र 1, खण्ड - (IV), खण्ड का शीर्षक : पर्यावरण अध्ययन
- परिवार - आपसी संबंध, एकल एवं संयुक्त परिवार, सामाजिक बुराईयां (बाल विवाह, दहेज प्रथा, बालश्रम, चोरी), दुर्व्यसन (नशाखाेरी, धूम्रपान) आैर इनके व्यक्तिगत, सामाजिक एवं आर्थिक दुष्परिणाम।
- वस्त्र एवं आवास - विभिन्न ऋतुओं मंे पहने जाने वाले वस्त्र, घर पर वस्त्रों का रख-रखाव, हस्त करघा तथा पावरलूम, जीव जन्तुओं के आवास, विभिन्न प्रकार के मानव-आवास, आवास और निकटवर्ती स्थानाें की स्वच्छता, आवास निर्माण हेतु विभिन्न प्रकार की सामग्री।
- व्यवसाय - अपने परिवेश के व्यवसाय (कपडे़ सिलना, बागवानी, कृषि कार्य, पशुपालन, सब्जीवाला आदि), लघु एवं कुटीर उद्योग, राजस्थान राज्य के प्रमुख उद्योग एवं हस्तकलाएं, उपभोक्ता संरक्षण की आवश्यकता, सहकारी समितियां।
- हमारी सभ्यता, संस्कृति - राष्ट्रीय प्रतीक, राष्ट्रीय पर्व, राजस्थान के मेले एवं त्यौहार, राजस्थान की वेशभूषा एवं आभूषण, राजस्थान का खान-पान, राजस्थान की वास्तुकला, राजस्थान के पर्यटन स्थल, राजस्थान की प्रमुख विभूतियां एवं गौरव, राजस्थान की विरासत (प्रमुख दुर्ग, महल, स्मारक) राजस्थान की चित्रकला, राजस्थान की लोकाेक्तियां, राजस्थान के लोकदेवता।
- राजस्थान का सामान्य ज्ञान
- परिवहन आैर संचार - यातायात और संचार के साधन, सडक पर चलने और यातायात के नियम, यातायात के संकेत, संचार साधनों का जीवन शैली पर प्रभाव।
- अपने शरीर की देख-भाल - शरीर के बाहय अंग और उनकी साफ-सफाई, शरीर के आंतरिक अंगों की सामान्य जानकारी, संतुलित भोजन की जानकारी और इसका महत्व, सामान्य रोग (आंत्रशोथ, अमीबायोसिस, एनिमिया,फ्लुओरोसिस, मलेरिया, डेंगू) उनके कारण और बचाव के उपाय, पल्स पोलियो अभियान।
- सजीव जगत - पादपों आैर जंतुओं के संगठन के स्तर, सजीवाें में विविधता, राज्य पुष्प, राज्य वृक्ष, राज्य पक्षी, राज्य पशु, संरक्षित वन क्षेत्रों एवं वन्य जीव (राष्ट्रीय उद्यान, वन्य जीव अभयारण्य, बाघ संरक्षित क्षेत्र, विश्व धरोहर) की जानकारी, पादपों तथा जंतुओं की जातियों का संरक्षण, कृषि पद्धतियां।
- जल - जल, वन, नमभूमि और मरूस्थल की मूलभूत जानकारी, विभिन्न प्रकार के प्रदूषण एवं इनका नियंत्रण, जल के गुण, जल के स्त्रोत, जल-प्रबंधन, राजस्थान में कलात्मक जल स्त्रोत, पेयजल व सिंचाई स्त्रोत।
- हमारी पृथ्वी व अंतरिक्ष - सौर परिवार, भारत के अंतरिक्ष यात्री।
- पवर्ताराेहण- पर्वतारोहण में कठिनाईयां एवं काम आने वाले औजार, भारत की प्रमुख महिला पर्वताराेही।
- पर्यावरण अध्ययन के क्षेत्र एव संकल्पना।
- पर्यावरण अध्ययन का महत्व, समाकलित पर्यावरण अध्ययन, पर्यावरण शिक्षा के अधिगम सिद्धान्त, पर्यावरण अध्ययन का विज्ञान एवं सामाजिक विज्ञान विषयों के साथ अन्तर्सम्बन्ध एवं क्षेत्र,
- पर्यावरणीय शिक्षाशास्त्र- संकल्पना प्रस्तुतीकरण के उपागम। क्रियाकलाप, प्रयोग/प्रायोगिक कार्य, चर्चा। समग्र एवं सतत मूल्यांकन, शिक्षण सामग्री / सहायक सामग्री, शिक्षण की समस्याएंे, सूचना एवं संचार प्रोद्याैगिकी।
- बहु विकल्प प्रश्नाें का मापदण्ड कक्षा 1 से 5 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठयक्रम सत्र 2024-25 के आधार पर होगा लेकिन प्रश्नाें का चयन एवं कठिनाई स्तर सैकण्डरी (कक्षा 10) तक का होगा।
Paper-II, Section-I, Paper- Child Development and Pedagogy
- Child Development : Concept of growth and development, Dimensions and Principles of Development. Factors affecting development (specially in the context of family and school) and their relationship with learning.
- Role of Heredity and environment.
- Individual Differences :- Meaning, types and Factors affecting individual differences. Understanding individual differences.
- Personality : Concept and types of personality, Factors responsible for shaping it. Its measurement.
- Intelligence : Concept, Theories and its measurement. Multiple Intelligence. Its implication.
- Understanding diverse learners: Backward, Mentally retarded, gifted, creative, disadvantaged- deprived, CWSN, children with learning disabilities.
- Learning Difficulties.
- Adjustment : Concept and ways of adjustment. Role of teacher in the adjustment.
- Meaning and Concept of learning. Factors Affecting learning
- Theories of learning (Behaviorism, Gestaltism, Cognitivism, Constructivism) and their implication
- How Children learn? Learning processes, Reflection, Imagination and Argument (Deductive approach, experiential learning, concept-mapping, investigation and problem solving),
- Motivation and Implications for Learning
- Teaching learning processes, Teaching learning strategies and methods in the context of National Curriculum Framework 2005.
- Meaning and purposes of Assessment, Measurement and Evaluation, Comprehensive and Continuous Evaluation, Construction of Achievement Test, Learning Outcomes.
- Action Research
- Right to Education Act 2009 (Role and Responsibilities of Teachers)
प्रश्न पत्र-II, खण्ड-I, पत्र:- शीर्षक-बाल विकास एवं शिक्षण विधिया
- बाल विकास : वृद्धि एवं विकास की संकल्पना, विकास के विभिन्न आयाम एवं सिद्धान्त, विकास को प्रभावित करने वाले कारक (विशेष रूप से परिवार एवं विद्यालय के संदर्भ में) एवं अधिगम से उनका संबंध ।
- वंशानुक्रम एवं वातावरण की भूमिका।
- व्यक्तिगत विभिन्नताएँ : अर्थ, प्रकार एवं व्यक्तिगत विभिन्नताओं को प्रभावित करने वाले कारक।
- व्यक्तित्व : संकल्पना, प्रकार व व्यक्तित्व को प्रभावित करने वाले कारक। व्यक्तित्व का मापन।
- बुद्धि : संकल्पना, सिद्धान्त एवं इसका मापन, बहुबुद्धि सिद्धान्त एवं इसके निहितार्थ।
- विविध अधिगमकर्ताओं की समझ : पिछडे, विमंदित, प्रतिभाशाली, सृजनशील, अलाभान्वित-वंचित, विशेष आवश्यकता वाले बच्चे एवं अधिगम अक्षमता युक्त बच्चे।
- अधिगम में आने वाली कठिनाइयाँ।
- समायोजन की संकल्पना एवं तरीके, समायोजन में अध्यापक की भूमिका
- अधिगम का अर्थ एवं संकल्पना। अधिगम को प्रभावित करने वाले कारक।
- अधिगम के सिद्धान्त (व्यवहारवाद, गैस्टाल्टवाद, संज्ञानवाद, निर्मितिवाद) एवं इनके निहितार्थ।
- बच्चे सीखते कैसे है ? अधिगम की प्रक्रियाएँ। चिन्तन, कल्पना एवं तर्क (निमिर्तिवादी उपागम, आनुभविक अधिगम, संकल्पना-मानचित्रण, अन्वेषण एवं समस्या समाधान),
- अभिप्रेरणा व इसके अधिगम के लिए निहितार्थ।
- शिक्षण अधिगम की प्रक्रियाएँ, राष्ट्रीय पाठ्यचर्या रूपरेखा-2005 के संदर्भ में शिक्षण अधिगम की व्यूह रचना एवं विधियाँ।
- आकलन, मापन एवं मूल्यांकन का अर्थ एवं उद्देश्य, समग्र एवं सतत् मूल्यांकन, उपलब्धि परीक्षण का निर्माण। सीखने के प्रतिफल
- क्रियात्मक अनुसन्धान
- शिक्षा का अधिकार अधिनियम-2009 अध्यापकों की भूमिका एवं दायित्व।
National Education Policy 2020
- Early Childhood Care and Education
- Foundational Literacy and Numeracy
- Curriculum and Pedagogy in Schools
- Teachers
- Equitable and Inclusive Education
- Standard-setting and Accreditation
Contemporary Child welfare educational
schemes of Rajasthan
राष्ट्रीय शिक्षा नीति 2020 (NEP 2020)
- प्रारंभिक बाल्यावस्था देखभाल एवं शिक्षा
- बुनियादी साक्षरता एवं संख्या ज्ञान
- स्कूलो में पाठ्यक्रम एवं शिक्षण शास्त्र
- शिक्षक
- समतामूलक एवं समावेषी शिक्षा
- स्कूल शिक्षा के लिए मानक निर्धारण एवं प्रत्यापन
राजस्थान की समसामयिक बाल कल्याणकारी
शैक्षिक योजनाएं
प्रश्न पत्र II, खण्ड - (II), खण्ड का शीर्षक : भाषा 1 हिंदी
- एक अपठित गद्यांश में से निम्नलिखित व्याकरण संबंधी प्रश्न :-
- शब्द ज्ञान- तत्सम, तद्भव, देशज, विदेशी शब्द। पर्यायवाची, विलोम, एकार्थी एवं अनेकार्थी शब्द। उपसर्ग, प्रत्यय, संधि और समास। संज्ञा, सर्वनाम, विशेषण, विशेष्य, अव्यय। वाक्यांश के लिए एक शब्द, शब्द शुद्धि।
- एक अपठित गद्यांश में से निम्नलिखित बिंदुओं पर प्रश्न :- रेखांकित शब्दों का अर्थ स्पष्ट करना, वचन, काल, लिंग ज्ञात करना। दिए गए शब्दों का वचन काल और लिंग बदलना, राजस्थानी शब्दों के हिन्दी रूप।
- वाक्य रचना, वाक्य के अंग, वाक्य के प्रकार, पदबंध, मुहावरे और लोकोक्तियाँ, विराम चिन्ह।
- भाषा की शिक्षण विधि, भाषा शिक्षण के उपागम, भाषा दक्षता का विकास।
- भाषायी कौशलों का विकास (सुनना, बोलना, पढ़ना, लिखना) हिंदी भाषा शिक्षण में चुनौतियाँ, शिक्षण अधिगम सामग्री, पाठ्य पुस्तक, बहु-माध्यम एवं शिक्षण के अन्य संसाधन।
- भाषा शिक्षण में मूल्यांकन, उपलब्धि परीक्षण का निर्माण समग्र एवं सतत् मूल्यांकन, उपचारात्मक शिक्षण।
- राजस्थानी भाषा एवं साहित्य की सामान्य जानकारी।
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
PAPER -II, SECTION-(II), ENGLISH (LANGUAGE – I)
- Unseen Prose Passage
- Synonyms, Antonyms, Spellings, Word-formation, One Word Substitution
- Unseen Prose Passage
- Parts of Speech, Tenses, Determiners, Degrees of comparison.
- Framing Questions Including Wh-questions, Active and Passive Voice, Narration Knowledge of English Sounds and Phonetic Symbols
- Principles of Teaching English, Methods and Approaches to English Language Teaching
- Development of Language Skills, Teaching Learning Materials
Text books, Multi-media Materials and other resources).
- Continuous and Comprehensive Evaluation, Assessment and Evaluation in Language.
- The criteria for multiple choice questions will be based on the syllabus prescribed by the State Government for classes 6 to 8, session 2024-25, but selection and difficulty level of the questions will be up to senior secondary (class 12) level.
प्रश्न पत्र II, खण्ड - (II) खण्ड का शीर्षक : भाषा 1 संस्कृत
- एकम् अपठितं गद्यांशम् आधारीकृत्य निम्नलिखित-व्याकरण-सम्बन्धिनः प्रश्नाः –
- शब्दरूप-धातुरूप-कारक-विभक्ति-उपसर्ग-प्रत्यय-सन्धि-समास-लकार-सर्वनाम-विशेष्य-विशेषण-विलोमशब्द-कर्त्-क्रियापदचयन-वचन-लिंग-अव्ययेषु प्रश्नाः।
- राजस्थानस्य इतिहासं कलां संस्कृतिं चाधारीकृत्य एकः अपठितः पद्यांशः वा श्लाेकः – उपर्युक्त एकमपठितं पद्यांशं वा श्लाेकमाधारीकृत्य निम्नलिखित-व्याकरण-सम्बन्धिनः प्रश्नाः –
- सन्धि-समास-कारक-प्रत्यय-छन्द-अलंकार-विशेष्य-विशेषण-विलोमशब्द-क्रियापदचयन-वचन-लकार-लिंग-अव्यय-सम्बन्धिनः प्रश्नाः।
- संख्या-ज्ञानम्-
- स्वर-व्यंजन-उच्चारणस्थानानि-
- समय-ज्ञानम्
- वाच्य-परिवर्तनम् (लट्-लकारे)
- संस्कृतानुवादः-
- अशुद्धिसंशोधनम्-
- संस्कृत-सूक्तयः-
- लकारपरिवर्तन-प्रश्ना
लट्-लङ्-लृट्-लोट्-विधिलिङ्-लकारेषु)
- रेखांकितपदानि आदृत्य प्रश्न-निर्माणम्-
- माहेश्वरसूत्राणां सम्बन्धिनः प्रश्नाः।
- संस्कृत-भाषा-शिक्षण-विधयः।
- संस्कृतभाषा-शिक्षण-सिद्धान्ताः।
- संस्कृत शिक्षणाभिरुचि प्रश्नाः।
- संस्कृतभाषाकौशलस्य विकासः, (श्रवणम्, सम्भाषणम्, पठनम्, लेखनम्)
- संस्कृतशिक्षणे-अधिगमसाधनानि, संस्कृतशिक्षणे संप्रेषणस्य साधनानि,संस्कृतपाठ्यपुस्तकानि।
- संस्कृतभाषाशिक्षणस्य मूल्यांकन-सम्बन्धिनः प्रश्नाः, मौखिक-लिखितप्रश्नानां प्रकाराः, सततमूल्यांकनम्, उपचारात्मक-शिक्षणम्।
- (संस्कृतभाषायाम्) राजस्थानस्य संस्कृतसाहित्यकाराणां योगदान-सम्बन्धिनः प्रश्नाः।
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
प्रश्न पत्र II, खण्ड - (II) खण्ड का शीर्षक : भाषा 1 उर्दू
- نتری اقتباس پر مبنی سوالات:
- عبارت نمی ، معانی الفاظ ، اعراب، واحد جمع ، مذکر مؤنث، متضاد، مترادف، سابقہ لاحقہ
- نثری اقتباس پر مبنی سوالات:
- کی سمجھ، فعل، فاعل، مفعول، فعل لازم، فعل متعدى
- جملے کی اقسام، زمانہ
- اسم اور اس کی اقسام ، ضمیر اور اس کی اقسام، صفت اور اس کی اقسام
- محاورے اور کہاوتیں، رموز اوقاف
- اصناف نثرو نظم :
- اُردو زبان کی تدریس کے مقاصد ، اُردو زبان کی تدریس کے اصول، تدریسی طریقہ کار
- زبان کی مہارتیں )سنا، بولنا، پڑھنا، لکھنا اور ان کی نشونما، اُردو نصاب تعلیم ، اُردو پڑھنا اور لکھنا
- سکھانے کے طریقے ، زبان کی تدریس میں معاون اشیاء
- جانچ اور اس کے طریقے، معروضی اور مسلسل جانچ اندازه قدر ،( سوالات اور ان کی قسمیں
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
प्रश्न पत्र II, खण्ड - (II) खण्ड का शीर्षक : भाषा 1 सिंधी
- नसुर जा ॿ टुिकरा पैराग्राफ (गद्यांश) राजस्थान जे कला, सािहत्य, संस्कृति जी ॼाण बाबत दर्सी किताबनि खां सवाइ हूंदा िजन मां सुवाल पुिछया वेंदा-
- उनवान, डुखियनि अख़रनि जी माना, अददु, िजंस, इस्म, सिफ़त, ज़मीर, फ़इल, ज़मान वग़ैरह
- टुकिरे में को इस्तलाहु या पहाको हुजे उन जी माना, अख्लाकी सिख्या
- सिंधी भाषा जी आईवेटा (वर्णमाला(, लिपियुनि जी ॼाण
- ग्रामर-गाल्हाइण आ अठ लफ्ज मुख्तिसर जाण
- लफ्जनि जी जाण, रचना अगियाडियूं ऐं पछाडियूं
- जमान, जिंस, अददु, जिद, इस्तलाह, पहाका ऐं बीहक जूं निशानियूं
- सिंधी भाषा बुधण, गाल्हाइणु, पढ़ण, ͧलिखण, ͧसिखण ऐं सेखारण जा तरीका
- सिंधी भाषा पढ़ण, पढ़ाइण, लिखिण, गाल्हाइण जो मूल्यांकन
- िज़बानी ऐं लिखित सुवालनि जा किस्म।
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
प्रश्न पत्र II , खण्ड - (II) खण्ड का शीर्षक : भाषा 1 पंजाबी
- ਇੱਕ ਅਣਿਡੱठे ਵਾਰਤਕ ਪੈਰे िਵਚ ਹੇਠ िਲਖੇ िਵਆਕਰਨ ਸੰਬੰ ਧੀ ਪਸ਼ਨ
ਅਗੇਤਰ-िਪਛੇਤਰ, ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦ, ਤਤਭਵ ਸ਼ਬਦ, ਦੇਸੀ ਸ਼ਬਦ, िਵਦੇਸੀ ਸ਼ਬਦ, ਬਹੁ-ਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦ, ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ, िਵਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ, ਬਹੁਤੇ ਸ਼ਬਦां ਦੀ ਥां ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ, ਸ਼ੱਧ-ਅਸ਼ੱਧ ਸ਼ਬਦ। - ਇੱਕ ਅਣਿਡੱठे ਵਾਰਤਕ ਪੈਰे िਵਚ ਹੇਠ िਲਖੇ िਬੰ ਦੂਆਂ ਤੇ ਅਧਾिਰਤ ਪਸ਼ਨ
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨਾ; िਲੰਗ, ਵਚਨ ਅਤੇ ਕਾਲ ਦੱਸਣਾ; िਦੱਤੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦां ਦਾ िਲੰ ਗ, ਵਚਨ ਅਤੇ ਕਾਲ ਬਦਲਣਾ । - ਪੰਜਾਬੀ ਸਰ ਅਤੇिਵਅੰਜਨ, ਵਾਕ ਬੋਧ (ਉਦੇਸ਼ ਤੇिਵਧੇਅ, ਵਾਕੰਸ਼ ਤੇਉਪਵਾਕ, ਬਣਤਰ ਅਤੇਕਾਰਜ ਪੱਖ ਵਾਕां ਦੀ ਸ਼ेਣੀ ਵੰਡ), ਅਖਾਣ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ।
- ਛੰਦ (ਦੋਹਰਾ, ਕੋਰੜਾ, ਕਿਬੱਤ, ਦਵੱਈਆ, ਬਤ), ਅਲੰ ਕਾਰ (ਉਪਮਾ, ਅਿਤਕਥਨੀ ਅਤੇਅਨੁਪਸ), ਰਸ (ਨੌ ਰਸ)।
- ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਿਧਆਪਨ ਦੇ िਸਧांਤ ਅਤੇਸੂਤਰ, ਭਾਸ਼ਾਈ ਕੌਸ਼ਲां (ਸੁਣਨਾ, ਬੋਲਣਾ, ਪੜਨਾ, ਿਲਖਣਾ) ਦਾ िਵਕਾਸ, ਭਾਸ਼ਾ िਸੱਖਣ-िਸਖਾਉਣ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ, ਪਾਠ ਪੁਸਤਕ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ िਸੱिਖਆ ਦੀਆਂ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੱिਸਆਵां ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ, ਭਾਸ਼ਾ ਪੁਸਤਕਾਲਾ ਤੇ ਪੜਨ ਰੁਚੀਆਂ ਨੰिਵਕਿਸਤ ਕਰਣ ਦੇਢੰਗ ।
- ਕਿਵਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਨਾਵਲ, ਇਕांਗੀ, ਨਾਟਕ, ਵਾਰਤਕ ਅਤੇ िਵਆਕਰਨ िਸੱिਖਆ ਦੀਆਂ िਵਧੀਆਂ ਤੇ ਉਦੇਸ਼, ਭਾਸ਼ਾ िਸੱिਖਆ िਵਚ ਮੁਲांਕਣ, िਨਰੰਤਰ ਅਤੇ िਵਆਪਕ ਮੁਲांਕਣ ।
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
प्रश्न पत्र II, खण्ड - (III) खण्ड का शीर्षक : भाषा 2 हिन्दी
- एक अपठित गद्यांश आधारित निम्नलिखित व्याकरण संबंधी प्रश्न :
- वर्ण विचार, वर्ण विश्लेषण ,शब्द ज्ञान- तत्सम, तद्भव, देशज, विदेशी शब्द, युग्म-शब्द, उपसर्ग, प्रत्यय, संधि, समास,शब्दों को शब्द-कोश क्रम में रखना, शब्दों के मानक रूप लिखना, संज्ञा, सर्वनाम, विशेषण, क्रिया विशेषण, क्रिया, लिंग, वचन, काल।
- एक अपठित पद्यांश पर आधारित निम्नलिखित बिंदुओं पर प्रश्न :-
- भाव सौंदर्य
- विचार सौंदर्य
- नाद सौंदर्य
- शिल्प सौंदर्य
- जीवन दृष्टि
- वाक्य रचना, वाक्य के अंग, वाक्य के भेद, पदबंध, मुहावरे, लोकोक्तियाँ, कारक चिह्न, अव्यय, विराम चिह्न।
- भाषा शिक्षण विधि, भाषा शिक्षण के उपागम, भाषायी दक्षता का विकास।
- भाषायी कौशलों का विकास (सुनना, बाेलना, पढना, लिखना) शिक्षण अधिगम सामग्री, पाठय-पुस्तक, बहु-माध्यम एवं शिक्षण के अन्य संसाधन।
- भाषा शिक्षण के मूल्यांकन (सुनना, बाेलना, पढना, लिखना) उपलब्धि परीक्षण का निर्माण, समग्र एवं सतत मूल्यांकन, उपचारात्मक शिक्षण।
- राजस्थानी भाषा की सामान्य जानकारी।
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
PAPER – II, SECTION-(III) , ENGLISH (LANGUAGE – II)
- Unseen Prose Passage
- Linking Devices, Subject-Verb Concord, Inferences
- Unseen Poem
- Identification of Alliteration, Simile, Metaphor Personification, Assonance, Rhyme
- Modal Auxiliaries, Common Idioms and Phrases, Literary Terms : Elegy, Sonnet, Short Story, Drama
- Basic knowledge of English sounds and their Phonetic Symbols.
- Principles of Teaching English, Communicative Approach to English Language Teaching, Challenges of Teaching English: Difficulties in learning English( role of home language multilingualism)
- Methods of Evaluation, Remedial Teaching
- The criteria for multiple choice questions will be based on the syllabus prescribed by the State Government for classes 6 to 8, session 2024-25, but selection and difficulty level of the questions will be up to senior secondary (class 12) level.
प्रश्न पत्र II, खण्ड - (III) खण्ड का शीर्षक : भाषा 2 संस्कृतम्
- एकम् अपठितं गद्यांशम् आधारीकृत्य निम्नलिखित-व्याकरण-सम्बन्धिनः प्रश्नाः – शब्दरूप-धातुरूप-कारक-विभक्ति-उपसर्ग-प्रत्यय-सन्धि-समास-लकार-सर्वनाम-विशेष्य-विशेषण-लिंग-अव्ययेषु प्रश्नाः।
- एकम् अपठितं पद्यांश वा श्लोकम् राजस्थानस्य इतिहासं कलां संस्कृतिं चाधारीकृत्य निम्नलिखित-बिन्दुसंबन्धिन: व्याकरण-प्रश्नाः–
- सन्धि-समास-कारक-प्रत्यय-छन्द-अलंकार-विशेष्य-विशेषण-लिंग-सम्बन्धिनः प्रश्नाः।
- संख्या-ज्ञानम्-समयज्ञान-माहेश्वरसूत्राणां सम्बन्धिनः प्रश्नाः।
- संस्कृतानुवादः, स्वर-व्यंजन-उच्चारणस्थानानि, वाच्य-परिवर्तनम् (लट्-लकारे), अशुद्धिसंशोधनम्, संस्कृत-सूक्तयः।
- संस्कृतभाषा-शिक्षण-विधयः।
- संस्कृतभाषा-शिक्षण-सिद्धान्ताः।
- संस्कृत-शिक्षणाभिरुचिप्रश्नाः।
- संस्कृतभाषाकौशलस्य विकासः, (श्रवणम्, सम्भाषणम्, पठनम्, लेखनम्)
- संस्कृतशिक्षणे-अधिगमसाधनानि, संस्कृतशिक्षणे संप्रेषणस्यसाधनानि, संस्कृतपाठ्यपुस्तकानि।
- संस्कृतभाषाशिक्षणस्य मूल्यांकन-सम्बन्धिनः प्रश्नाः।
- मौखिक-लिखितप्रश्नानां प्रकाराः, सततमूल्यांकनम्, उपचारात्मक-शिक्षणम्।
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
प्रश्न पत्र II, खण्ड - (III) खण्ड का शीर्षक : भाषा 2 उर्दू
- نتری اقتباس پر مبنی سوالات:
- عبارت نمی ، فعل، فاعل، مفعول، جملے کی اقسام اور ہالیت ، زمانہ
- شعری جزول بند پر مبنی سوالات:
- شعر نمی ، معانی الفاظ ، ردیف، قافیہ، تشبیہ تلمیح، مبالغه، حسن تعلیل
- روف اور اقسام حروف، اسم اور اس کی اقسام ، ضمیر اور اس کی اقسام
- محاورے اور کہاوتیں، رموز اوقاف
- اُردو ملا اور رسم الخط، اُردو زبان کی تدریس اور لسانیات ، مصوتے اور محتے
- اردو زبان کی تدریس کے اصول، اُردو پڑھنا اور لکھنا سکھانے کے طریقے ، تدریسی طریقہ کار
- اُردو تدریس کے لیے منصوبہ بندی، سالانہ منصوبہ، یونٹ کا منصوبہ، سبق کا منصوبہ
- تدریس زبان کی مشکلات، جدید تدریسی طریقے، معروضی اور مسلسل جانچ اندازه) قدر(
- معالجاتی تدریس (Remedial Teaching )
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
प्रश्न पत्र II, खण्ड - (III) खण्ड का शीर्षक : भाषा 2 सिंधी
- नसुर जो टुकिरो पैराग्राफ (गद्यांश) राजस्थान जे कला, साहित्य, संस्क़ृति इतिहास जी ॼाण बाबत दर्सी किताबनि खां सवाइ हूंदा िजन मां सुवाल पुछिया वेंदा
- उनवान, डुखयनि अख़रनि जी माना, अददु, िजंस, इस्म, सिफत, ज़मीर, फ़इल, ज़मान वग़ैरह
- टुिकरे में को इस्तलाहु या पहाको हुजे उन जी माना, अख्लाकी सिख्या
- नज्म, बैतु या कविता (पद्यांश) मां सुवाल पुिछया वेंदा
- उनवान, डुखियनि अख़रनि जी माना, छंद, अलंकारनि जी मुख्तिसर जाण, वग़ैरह
- सिंधी भाषा जी आईवेटा (वर्णमाला(, लिपियुनि जी ॼाण।
- ग्रामर-गाल्हाइणु, जा अठ लफ्ज मुख्तिसर ॼाण
- िज़द, अददु, िजंस, इस्तलाह, पहाका ऐं चवणियूं
- ख़तु, दरख्वास्त, मजमून लिखण जा तरीका।
- सिंधी भाषा बुधण, गाल्हाइणु, पढ़ण, लिखण, सिखण ऐं सेखारण जा तरीका
- सिंधी भाषा पढ़ण, पढ़ाइण, लिखण, गाल्हाइण जो मूल्यांकन।
- िज़बानी ऐं लिखित सुवालनि जा किस्म।
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
प्रश्न पत्र II, खण्ड - (III) खण्ड का शीर्षक : भाषा 2 पंजाबी
- ਇੱਕ ਅਣਿਡੱठे ਵਾਰਤਕ ਪੈਰे िਵਚ ਹੇਠ िਲਖੇ िਵਆਕਰਨ ਸੰ ਬੰ ਧੀ ਪਸ਼ਨਅਗੇਤਰ- िਪਛੇਤਰ, ਬਹੁ-ਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦ, ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ, िਵਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ, ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ, िਲੰਗ, ਵਚਨ ਅਤੇ ਕਾਲ
- ਇੱਕ ਅਣਿਡੱठे ਕਾिਵ-ਬੰ ਦ ਤੇ ਅਧਾिਰਤ ਹੇਠ िਲਖੇ िਬੰ ਦੂਆਂ ਨਾਲ ਸੰ ਬੰ ਧਤ ਪਸ਼ਨ- िਵਚਾਰ-ਸੁਹਜ, ਭਾਵ ਸੰਦਰਤਾ, ਸ਼ੈਲੀ, ਪਸੰਗ, िਸੱिਖਆ, ਰਸ, ਅਲੰ ਕਾਰ, ਛੰਦ, ਸੁਰ-ਤਾਲ, ਅਖਾਣ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਰ ਅਤੇ िਵਅੰਜਨ, ਵਾਕ ਬੋਧ (ਉਦੇਸ਼ ਤੇ िਵਧੇਅ, ਵਾਕੰਸ਼ ਤੇ ਉਪਵਾਕ, ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਪੱਖਵਾਕां ਦੀ ਸ਼ेਣੀ ਵੰਡ), ਅਖਾਣ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ।
- ਛੰਦ(ਦੋਹਰਾ, ਚੌਪਈ, ਕੋਰੜਾ, ਕਿਬੱਤ, ਦਵੱਈਆ, ਬਤ), ਅਲੰ ਕਾਰ(ਉਪਮਾ, ਅਿਤਕਥਨੀ, ਅਨੁਪਾਸ ਅਤੇ िਦਸ਼ਟांਤ), ਰਸ (ਨੌ ਰਸ), ਸਾिਹਤ ਰੂਪ (ਕਾਫ਼ੀ, िਕੱਸਾ, ਵਾਰ, ਨਾਵਲ, ਜੀਵਨੀ, ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ)।
- ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਿਧਆਪਨ ਦੇ िਸਧांਤ ਅਤੇਸੂਤਰ, ਭਾਸ਼ਾਈ ਕੌਸ਼ਲां(ਸੁਣਨਾ, ਬੋਲਣਾ, ਪੜਨਾ, िਲਖਣਾ) ਦਾ िਵਕਾਸ, ਭਾਸ਼ਾ िਸੱਖਣ-िਸਖਾਉਣ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ, ਪਾਠ ਪੁਸਤਕ, ਪਾਠ-ਯੋਜਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ िਸੱिਖਆ ਦੀਆਂ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੱिਸਆਵां ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ, ਭਾਸ਼ਾ ਪੁਸਤਕਾਲਾ ਤੇ ਪੜਨ ਰੁਚੀਆਂ ਨੰिਵਕਿਸਤ ਕਰਣ ਦੇਢੰਗ।
- ਕਿਵਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਨਾਵਲ, ਇਕांਗੀ, ਨਾਟਕ, ਵਾਰਤਕ ਅਤੇ िਵਆਕਰਨ िਸੱिਖਆ ਦੀਆਂ िਵਧੀਆਂ ਤੇ ਉਦੇਸ਼, ਭਾਸ਼ਾ िਸੱिਖਆ िਵਚ ਮੁਲांਕਣ, िਨਰੰਤਰ ਅਤੇ िਵਆਪਕ ਮੁਲांਕਣ, ਦੇਖਣ-ਸੁਣਨ ਸਾਧਨ- ਅਰਥ, ਵੇਰਵਾ ਅਤੇ ਵਰਤਦੇਿਸਧांਤ ।
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
Paper II, Section -(IV) a Mathematics and Science
Mathematics
- Exponents and Powers: Multiplication and division of numbers on equal bases, Laws of Exponents.¬
- Algebraic expressions: Addition, Subtraction, Multiplication and Division, Identities
- Factors : factors of simple algebraic expressions
- Equations : Linear equations in one varible.
- Square & Square Root
- Cube & Cube Root
- Decimals
- Rational Numbers
- Interest : Simple interest, Compound interest, Profit- Loss.
- Ratio and Proportion : Division into proportional parts, Fraction.
- Percentile, rate, growth and Depreciation, •
- Lines, Ray and Angles : Line segment, straight and curved lines, types of angles.
- Plane figures : Triangles, Congurence of triangles, Quadrilaterals and Circle, Polygon.
- Area and perimeter of Plane figures : Triangles, Rectangles, Parallelograms and Trapeziums.
- Surface Area and Volume : cube, cuboid and right circular cylinder.
- Symmetry
- Statistics : collection and classification of data, frequency distribution table, Tally marks, bar graph and histogram, circular graph (pai diagram).
- Graph: Various types of graphs.
- Probability :
- Nature of Mathematics and Logical thinking
- Importance of Mathematics in Curriculum
- Language of Mathematics
- Community Mathematics
- Evaluation
- Remedial Teaching
- Problems of Teaching
- The criteria for multiple choice questions will be based on the syllabus prescribed by the State Government for classes 6 to 8, session 2024-25, but selection and difficulty level of the questions will be up to senior secondary (class 12) level.
पेपर II, खंड - (IV) ए गणित और विज्ञान
गणित
- घातांक और घात : समान आधार की घातीय संख्याओं का गुणा तथा भाग, घातांक के नियम।
- बीजीय व्यंजक : बीजीय व्यंजकों का योग, व्यवकलन, गुणा एवं भाग, सर्वसमिकाएं।
- गुणनखण्ड : सरल बीजीय व्यंजकों के गुणनखण्ड।
- समीकरण : एक चर वाले रैखिक समीकरण।
- वर्ग और वर्गमूल
- घन और घनमूल
- दशमलव
- परिमेय संख्याएं
- ब्याज : सरल ब्याज, चक्रवृद्धि ब्याज, लाभ-हानि,
- अनुपात एवं समानुपात : समानुपाती भागों मंे विभाजन, भिन्न।
- प्रतिशतता, दर, वृद्धि एवं हृस।
- रेखा, किरण तथा कोण : रेखा खण्ड, सरल एवं वक्र रेखाएं, कोणों के प्रकार, ।
- समतलीय आकृतियाँ : त्रिभुज, त्रिभुजों की सर्वांगसमता, चतुर्भुज तथा वृत्त, बहुभुज
- समतलीय आकृतियों का क्षेत्रफल एवं परिमाप : त्रिभुज, आयत, समान्तर चत ुर्भुज एवं समलम्ब चतुर्भुज।
- पृष्ठीय क्षेत्रफल तथा आयतनः घन, घनाभ एवं लम्बवृत्तीय बेलन।
- सममिति
- सांख्यिकी : आंकड़ों का संग्रह एवं वर्गीकरण, बारम्बारता बंटन सारिणी, मिलान चिह्न, स्तम्भ (बार) लेखाचित्र एवं आयत लेखाचित्र, वृत्तीय ग्राफ (पाई चित्र) ।
- लेखाचित्र (ग्राफ)ः विभिन्न प्रकार के लेखाचित्र।
- प्रायिकता
- गणित की प्रकृति एवं तर्क शक्ति
- पाठयक्रम मंे गणित की महत्ता
- गणित की भाषा
- सामुदायिक गणित
- मूल्यांकन
- उपचारात्मक शिक्षण
- शिक्षण की समस्यायें
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
SCIENCE
- Living & Non Living : Introduction, Differences and characteristics
- Micro-organisms: Bacteria, virus, fungi (Beneficial & Harmful)
- Living Being: different types and parts of plants, nutrition in plants, respiration and excretion, plant cell and animal cell- their structure and Function, Reproduction in plants, nutrition in animals, Body movement.
- Human body and health: Diseases spread by micro-organisms, (tuberculosis, measles, diphtheria, cholera, typhoid); prevention from diseases; different systems of human body ; infectious diseases (reasons of spreading and prevention); sources of food, Major components of food and diseases developed due to their deficiency; Balanced diet.
- Animal Reproduction and Adolescence: Methods of Reproduction; Sexual and asexual. Adolescence and puberty: Changes in body, role of hormones in reproductions, Reproductive health.
- Mechanics- Force and Motion, Types of forces (muscular force, frictional force, gravitational force, magnetic force, electrostatic force), Types of motion (linear, circular, vibrational, periodic and rotational motion) Pressure, Atmospheric Pressure.
- Energy- Traditional and alternative sources of energy; energy conservation.
- Heat and Temperature- Heat and Temperature means, thermometers, Heat Transmission (conduction, convention and radiation).
- Light & Sound: sources of light, reflection of light, Spherical mirrors, Image formation by plane and Spherical mirrors, Refraction of Light, Lenses and Image formation by Lenses, Sound, Characteristics of sound, Sound propagation, sound pollution.
- Electricity and magnetism- Electric Current, Electric Circuit, Heating, magnetic and Chemical effects of current, magnet and magnetism.
- Natural Phenomenon- Lightning, Earthquake.
- Structure of Matter : Atom and molecule; structure of atom; element, compound and mixture, properties of matter, separation of substances, symbols of elements, chemical formulae of compounds and chemical equations, physical and chemical changes. Chemical Substances: Oxides, Acide, Alkali and salt, Oxygen gas, Nitrogen gas and nitrogen cycle, Hydrocarbon (Introductory knowledge), Coal, Petroleum and natural gas, combustion and flame.
- Conservation 0f Plants and Animals – Deforestation, greenhouse effect and global warming, endangered species, wild life sanctuaries, National parks.
- Agriculture Management : Agriculture Practices, Types and Examples of crops.
- Nature & Structure of Sciences : Natural Science : Aims & objectives, Natural resources, Environment, Pollution and Control, Bio diversity, adaptation, waste management.
- Understanding the Science
- Methods of Science teaching
- Innovation
- Text Material/Aids 21
- Evaluation
- Problems of Teaching
- Remedial Teaching
- The criteria for multiple choice questions will be based on the syllabus prescribed by the State Government for classes 6 to 8, session 2024-25, but selection and difficulty level of the questions will be up to senior secondary (class 12) level.
विज्ञान
- सजीव एवं निजीर्व : परिचय, अन्तर एवं लक्षण
- सूक्ष्म जीवः जीवाणु, वायरस, कवक ; (लाभकारी एवं अलाभकारी)
- सजीव- पौधे के प्रकार एवं विभिन्न भाग, पादपों में पोषण, श्वसन एवं उत्सर्जन, पादप और जंतु कोशिकाओं की संरचना और कार्य, पादपों में जनन, प्राणियों मे पोषण, शरीर में गति।
- मानव शरीर एवं स्वास्थ्य- सूक्ष्म जीवों से फैलने वाले रोग (क्षय रोग, खसरा, डिप्थीरिया, हैजा, टाइफाइड), रोगों से बचाव के उपायय मानव शरीर के विभिन्न तंत्र; संक्रामक रोग (फैलने के कारण और बचाव); भोजन के स्त्रोत, भोजन के प्रमुख अवयव और इनकी कमी से होने वाले रोग, संतुलित भोजन।
- जन्तु प्रजनन एवं किशोरावस्था : जनन की विधियाँ : लैंगिक एवं अलैंगिक, किशोरावस्था एवं यौवनारम्भ : शारीरिक परिवर्तन, जनन में हार्मोन्स की भूमिका, जननात्मक स्वास्थ्य।
- यांत्रिकी- बल एवं गति, बलों के प्रकार (पेशीय बल, घर्षण बल, गुरूत्व बल, चुम्बकीय बल, स्थिर वैद्युत बल, आदि), गति के प्रकार (रेखीय, वृत्ताकार, कम्पन, आवर्त एवं घूर्णन गति), दाब, वायुमण्डलीय दाब।
- ऊर्जा - ऊर्जा के परम्परागत तथा वैकल्पिक स्रोत, ऊर्जा संरक्षण ।
- ताप एवं ऊष्मा- ताप एवं ऊष्मा का अभिप्राय, तापमापी, ऊष्मा संचरण।
- प्रकाश एवं ध्वनि - प्रकाश के स्राेत, प्रकाश का परावर्तन, गोलीय दर्पण, समतल दर्पण व गोलीय दर्पण से प्रतिबिम्ब बनना, प्रकाश का अपवर्तन, लैंस एवं लैंस से प्रतिबिम्ब का निर्माण, ध्वनि, ध्वनि के अभिलक्षण, ध्वनि संचरण, ध्वनि प्रदूषण
- विद्युत एवं चुंबकत्व- विद्युत धारा, विद्युत परिपथ, विद्युत धारा के ऊष्मीय, चुंबकीय एवं रासायनिक प्रभाव, चुंबक एवं चुंबकत्व।
- प्राकृतिक परिघटनाएं- तड़ित, भूकम्प।
- पदार्थ की संरचना- परमाणु एवं अणु, परमाणु की संरचना, तत्व, यौगिक और मिश्रण, पदार्थो के गुण, पदार्थो का पृथक्करण, तत्वों के प्रतीक, यौगिकों के रासायनिक सूत्र तथा रासायनिक समीकरण, भौतिक एवं रासायनिक परिवर्तन।
- रासायनिक पदार्थ - ऑक्साइड्स, अम्ल, क्षार और लवण, ऑक्सीजन गैस, नाइट्रोजन गैस, नाइट्रोजन चक्र, हाइड्रोकार्बन (सामान्य जानकारी), कोयला, पेट्रोलियम तथा प्राकृतिक गैस, दहन एवं ज्वाला।
- पाैधे एवं जन्तुआें का संरक्षण - वनोन्मूलन, हरितगृह प्रभाव और वैश्विक तापन, संकटापन्न प्रजाति (स्पीशीज), वन्य प्राणी अभ्यारण्य, राष्ट्रीय उद्यान।
- कृषि प्रबंधन : कृषि पद्धतियाँ, फसलों के प्रकार व उदाहरण।
- विज्ञान की संरचना एवं प्रकृति : प्राकृतिक विज्ञान : लक्ष्य एवं उद्देश्य, प्राकृतिक संसाधन, पर्यावरण, प्रदूषण व नियन्त्रण, जैव विविधता, अनुकूलन, कचरा प्रबंधन।
- विज्ञान को समझना
- विज्ञान की शिक्षण विधियाँ
- नवाचार
- पाठ्य सामग्री / सहायक सामग्री
- मूल्यांकन
- शिक्षण की समस्याएं
- उपचारात्मक शिक्षण
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
PAPER-II, SECTION - IV (b) Social Studies
- Indian Civilization, Culture and Society – Indus valley civilization, Vedic culture, Jainism and Buddhism, Mahajanpadas
- Mauryan & Gupta Empires and Post-Gupta Period – Political history & administration, economy, literature and architecture, contribution to Indian culture, India (600-1000 AD), Greater India
- Medieval and Modern Period – Chola empire, The Bhakti and Sufi Movement, Mughal-Rajput relations; Mughal administration, economy and architecture of medieval period.
- British policies towards Indian states, Revolt of 1857, Impacts of British Rule on Indian Economy, Renaissance and Social reforms, Indian National Movement (1885-1947)
- Indian Constitution and Democracy - Making of the Indian Constitution and its features, Preamble, Fundamental rights and Fundamental duties, Law and Social justice, Gender perception, Child Rights and Child Protection, Election in Democracy and Voters Awareness.
- Government : Composition and Functions – Parliament, President, Prime Minister and Council of Ministers; State Government, Panchayati raj and Urban Self - Government. (in reference to Rajasthan) District Administration, Judiciary.
- Earth and Our Environment Solar System, Latitude, Longitude, Earth`s Movement, Air Pressure and winds, Cyclone and Anti-cyclone, Ocean Circulation, Volcano, Earthquake, Major climate zone of earth, Major spheres of earth, Environmental Problems and their Solutions
- Geography and Resources of India – Physiographic regions, Climate, Natural vegetation, Wild Life, Soil, Agriculture crops, Industries, Minerals, Population, Human Resources. Economic and Social Programmes of Development,
- Geography and Resources of Rajasthan - Physical regions, Climate and drainage system, Lakes, Water conservation and Harvesting, Agriculture, Soil, Crops, Minerals and Energy resources, Major Canales and River-valley projects of Rajasthan, Transport, Industries, Population, Tourist Places of Rajasthan, Forest and wild life.
- History of Rajasthan – Ancient Civilizations and Janpadas, History of major dynasties of Rajasthan, Contribution of Rajasthan in revolt of 1857, Prajamandal , Tribal's and Peasant Movement in Ra jasth an , Integration of Rajasthan, Major Personalities of Rajasthan.
- Art and Cultural of Rajasthan Heritage of Rajasthan (Forts, Palaces, Monuments) Fairs, Festivals, Folk-arts of Rajasthan, Painting of Rajasthan, Folk dance and folk Drama of Rajasthan, Lok- Devta, Lok Saint, Folk Music and Musical Instruments of Rajasthan, Handicrafts and architecture of Rajasthan, Dresses and Ornaments of Rajasthan , Languages and Literature of Rajasthan.
- Pedagogical Issues – I Concept & Nature of Social Science/Social Studies; Class Room Processes, activities and discourse; Problems of teaching Social Science/Social Studies; Developing critical thinking.
- Pedagogical Issues – II Enquiry/Empirical Evidence; Teaching Learning Material and Teaching Aids, Information and Communication Technology. Project Work, Learning outcomes, Evaluation
- The criteria for multiple choice questions will be based on the syllabus prescribed by the State Government for classes 6 to 8, session 2024-25, but selection and difficulty level of the questions will be up to senior secondary (class 12) level.
पेपर-II, खंड-IV (बी) सामाजिक अध्ययन
- भारतीय सम्यता, संस्कृति. एवं समाज : सिन्धु घाटी सभ्यता, वैदिक संस्कृति, जैन व बौद्व धर्म, महाजनपदकाल।
- माैर्य तथा गुप्त साम्राज्य एवं गुप्तोत्तर काल : राजनीतिक इतिहास आैर प्रशासन, अर्थव्यवस्था साहित्य एवं स्थापत्य, भारतीय संस्कृति के प्रतियाेगदान, भारत 600-1000 ईस्वी. वृहत्तर भारत
- मध्यकाल एवं आधुनिक काल चाेल साम्राज्य, भक्ति और सूफी आन्दोलन, मुगल राजपूत संबंधय मुगल प्रशासन, मध्यकालीन अर्थव्यवस्था एवं स्थापत्य कला। भारतीय राज्यों के प्रति ब्रिटिश नीति, 1857 का विद्रोह, भारतीय अर्थव्यवस्था पर ब्रिटिश प्रभाव, पुनर्जागरण एवं सामाजिक सुधार, भारतीय राष्ट्रीय आन्दोलन (1885-1947)
- भारतीय संविधान एवं लाेकतंत्र : भारतीय संविधान का निमार्ण व विशेषतायें, उद्देशिका, मूल अधिकार एवं मूल कत्त र्व्य, कानून एवं सामाजिक न्याय, लिंग बाेध (जेन्डर परसेप्षन) बाल अधिकार व बाल संरक्षण, लोकतंत्र में निवार्चन व मतदाता जागरूकता।
- सरकार - गठन एवं कार्य : संसदय राष्ट्रपति, प्रधानमंत्री एवं मत्रिपरिषद् राज्य सरकार पंचायती राज एवं नगरीय स्व-शासन (राजस्थान के विशेष संदर्भ में), जिला प्रशासन, न्याय पालिका।
- पृथ्वी एवं हमारा पर्यावरण- सौर-मण्डल, अक्षांश, देशान्तर, पृथ्वी की गतियां, वायुदाब एवं पवनंे, चक्रवात एवं प्रतिचक्रवात, महासागरीय परिसंचरण, ज्वालामुखी, भूकम्प, पृथ्वी के मुख्य जलवायु कटिबन्ध, पृथ्वी के प्रमुख परिमण्डल, पर्यावरणीय समस्याएं एवं समाधान।
- भारत का भूगाेल एवं संसाधन भू-आकृति, प्रदेश, जलवायु, प्राकृतिक वनस्पति, वन्य जीवन, मृदा, कृषि फसलें, उद्योग, खनिज, जनसंख्या, मानव संसाधन, विकास के आर्थिक एवं सामाजिक कार्यक्रम।
- राजस्थान का भूगाेल एवं संसाधन भौतिक प्रदेश, जलवायु एवं अपवाह प्रणाली, झीले, मृदा जल-संरक्षण एवं संग्रहण, कृषि फसलंे खनिज एवं ऊर्जा संसाधन, राजस्थान की प्रमुख नहरें एवं नदी घाटी परियोजनाऐं, परिवहन, उद्योग एवं जनसंख्या, पयर्टन स्थल, वन एवं वन्य जीवन।
- राजस्थान का इतिहास प्राचीन सभ्यताएँ एवं जनपद, राजस्थान के प्रमुख राजवंशों का इतिहास, 1857 की क्रांति में राजस्थान का योगदान, राजस्थान में प्रजामण्डल जनजातीय व किसान आंदोलन, राजस्थान का एकीकरण, राजस्थान के प्रमुख व्यक्तित्व।
- राजस्थान की कला व संस्कृति राजस्थान की विरासत (दुर्ग, महल, स्मारक) राजस्थान के मेले, त्यौहार एवं लाेक कलाएं, राजस्थान की चित्रकला, राजस्थान के लोक नृत्य एवं लोक नाट्य, लोक देवता, लोक संत, लोक संगीत एवं संगीत वाद्य यंत्र, राजस्थान की हस्तकला एवं स्थापत्य कला, राजस्थान की वेशभूषा एवं आभूषण, राजस्थान की भाषा एवं साहित्य।
- शिक्षाशास्त्रीय मुद्दे-I सामाजिक विज्ञान/सामाजिक अध्ययन की संकल्पना एवं प्रकृतिय कक्षा-कक्ष की प्रक्रियाएँ, क्रियाकलाप एवं विमर्श; सामाजिक विज्ञान/सामाजिक अध्ययन के अध्यापन की समस्याएँ; समालोचनात्मक चिन्तन का विकास
- शिक्षाशास्त्रीय मुद्दे-II पृच्छा/आनुभाविक साक्ष्य, शिक्षण अधिगम सामग्री एवं सहायक सामग्री, सूचना एवं संचार प्रोद्यौगिकी प्रायोजना कार्य, सीखने के प्रतिफल, मूल्यांकन
- बहु विकल्प प्रश्नों का मापदण्ड कक्षा 6 से 8 तक के राज्य सरकार द्वारा निर्धारित पाठ्यक्रम सत्र 2024-2025 के आधार पर होगा, लेकिन प्रश्नों का चयन एवं कठिनाई स्तर सीनियर सैकण्डरी (कक्षा 12) तक का हाेगा।
उम्मीदवारों के लिए निर्देश
कक्षा I से 5 (स्तर I)
कम से कम 50% अंकों के साथ वरिष्ठ माध्यमिक (या इसके समकक्ष) और 2-वर्षीय डिप्लोमा इन एलीमेंट्री एजुकेशन (चाहे किसी भी नाम से जाना जाता हो) में उत्तीर्ण या उपस्थित होना
या
वरिष्ठ माध्यमिक (या इसके समकक्ष) में कम से कम 45% अंकों के साथ उत्तीर्ण और 2-वर्षीय डिप्लोमा इन एलीमेंट्री एजुकेशन (चाहे किसी भी नाम से जाना जाता हो) एनसीटीई (मान्यता, मानदंड और प्रक्रिया) विनियमन, 2002 के अनुसार।
या
वरिष्ठ माध्यमिक (या इसके समकक्ष) में कम से कम 50% अंकों के साथ उत्तीर्ण या 2-वर्षीय डिप्लोमा इन एजुकेशन (विशेष शिक्षा) में उपस्थित होना।
स्नातक और दो वर्षीय डिप्लोमा इन एलीमेंट्री एजुकेशन (चाहे किसी भी नाम से जाना जाता हो) इस पाठ्यक्रम में उत्तीर्ण या उपस्थित होना।
कक्षा 6 से 8 (स्तर II)
स्नातक या स्नातकोत्तर में कम से कम 50% अंकों के साथ और बी.एड. उत्तीर्ण या बैचलर इन एजुकेशन (बी.एड) में उपस्थित होना
स्नातक में कम से कम 45% अंकों के साथ और 1-वर्षीय बी.एड. उत्तीर्ण, इस संबंध में समय-समय पर जारी एनसीटीई (मान्यता, मानदंड और प्रक्रिया) विनियमों के अनुसार।
या
वरिष्ठ माध्यमिक (या इसके समकक्ष) में कम से कम 50% अंकों के साथ उत्तीर्ण या 4-वर्षीय बी.ए. /बी.एससी.एड. या बी.ए.एड./बी.एससी.एड. में उपस्थित होना।
स्नातक या स्नातकोत्तर में कम से कम 50% अंकों के साथ और बी.एड. (विशेष शिक्षा) उत्तीर्ण या बी.एड (विशेष शिक्षा) में शामिल होना
नोट:- एनसीटीई अधिसूचना दिनांक 13 नवंबर, 2019 "स्नातक या स्नातकोत्तर में कम से कम 50% अंक और बी.एड." निम्नलिखित प्रावधान जोड़ा गया- "बशर्ते कि स्नातक में अंकों का न्यूनतम प्रतिशत उन पदधारियों पर लागू नहीं होगा, जिन्होंने 29 जुलाई, 2011 से पहले बैचलर ऑफ एजुकेशन या बैचलर ऑफ एलीमेंट्री एजुकेशन या समकक्ष पाठ्यक्रम में प्रवेश ले लिया है।"
सामान्य निर्देश
1. प्रत्येक प्रश्न में 1, 2, 3, 4, 5 के रूप में चिह्नित पाँच विकल्प हैं। आपको उत्तर पत्रक पर सही उत्तर को इंगित करने वाले केवल एक गोले (बुलबुले) को नीले या काले बॉल पॉइंट पेन का उपयोग करके काला करना है।
2. प्रश्न पत्र पुस्तिका प्राप्त करने और उसे ध्यान से पढ़ने के बाद, सुनिश्चित करें कि उसके सभी पृष्ठ पूरे हैं, कोई भी पृष्ठ क्षतिग्रस्त नहीं है और प्रश्न संख्या सही क्रम में हैं। क्षतिग्रस्त/दोषपूर्ण प्रश्न पत्र पुस्तिका को परीक्षा शुरू होने के 10 मिनट के भीतर बदलना होगा।
3. प्रश्न पत्र पुस्तिका में सभी प्रश्न बहुविकल्पीय होंगे। प्रत्येक प्रश्न के उत्तर के लिए A, B, C और D के रूप में चार विकल्प होंगे, जिनमें से केवल एक उत्तर का चयन करना होगा।
4. इस परीक्षा में कोई नकारात्मक अंकन नहीं है।
5. सभी प्रश्नों के अंक समान हैं। प्रत्येक प्रश्न 1 अंक का है।
6. लेवल 1 का प्रश्न पत्र धारा 4.1 के अनुसार पांच खंडों में विभाजित है तथा सही खंड को हल करना अनिवार्य है। खंड II और III में भाषा का चयन धारा 4.1 के अनुसार किया जाना चाहिए तथा यह आवेदन पत्र में उल्लिखित होना चाहिए। अभ्यर्थी द्वारा चुने गए विषय के अनुसार अंक दिए जाएंगे, इसमें किसी भी प्रकार की त्रुटि होने पर अभ्यर्थी स्वयं जिम्मेदार होगा।
7. लेवल 2 की प्रश्न पत्र पुस्तिका धारा 4.2 के अनुसार चार खंडों में विभाजित है तथा सही खंड को हल करना अनिवार्य है। खंड II और III में भाषा का चयन धारा 4.2 के अनुसार किया जाना चाहिए तथा यह आवेदन पत्र में उल्लिखित होना चाहिए। खंड IV में भाषा का चयन धारा 4.2 ए, बी और सी के अनुसार किया जाना चाहिए जो आवेदन पत्र में उल्लिखित होना चाहिए। अभ्यर्थी द्वारा चुने गए विषय के अनुसार अंक दिए जाएंगे, इसमें किसी भी प्रकार की त्रुटि होने पर अभ्यर्थी स्वयं जिम्मेदार होगा।
8. यहां उत्तर पुस्तिका में प्रत्येक प्रश्न के लिए पांच विकल्प होंगे लेकिन प्रश्नपत्र में प्रत्येक प्रश्न के लिए चार विकल्प A, B, C, D होंगे। अभ्यर्थियों को इन चारों विकल्पों में से सही विकल्प चुनना होगा और उत्तर पुस्तिका में संबंधित गोले को नीले/काले रंग से चिह्नित करना होगा। यदि अभ्यर्थी किसी प्रश्न का उत्तर नहीं देना चाहता है, तो वह उत्तर पुस्तिका में पांचवें विकल्प E पर काले रंग से घेरा लगाए। यदि उत्तर पुस्तिका में दिए गए पांच विकल्पों में से किसी का गोला काला/नीला नहीं है, तो ऐसे प्रश्न के लिए 1/3 प्रश्न चिह्न काटा जाएगा। यदि अभ्यर्थी कुल प्रश्नों के 10 प्रतिशत से अधिक पांच विकल्पों में से किसी पर भी निशान नहीं लगाता है, तो उसे अयोग्य माना जाएगा।
9. रीट – 2024 प्रमाण पत्र वैधता – राजस्थान सरकार के प्रारंभिक शिक्षा (आयोजन विभाग) द्वारा रीट प्रमाण पत्र की वैधता 2022 से आजीवन कर दी गई है।
10. परीक्षा केंद्र पर, आवेदक को परीक्षा हॉल में प्रवेश के लिए एक नीला/काला बॉल पेन और एक डाउनलोड किया हुआ एडमिट कार्ड दिया जाएगा, साथ ही एक मूल फोटो पहचान पत्र (जैसे आधार कार्ड) भी दिया जाएगा, जिसे आपने आवेदन के साथ अपलोड किया था।
11. परीक्षा हॉल में प्रवेश के समय और आवश्यकतानुसार परीक्षा के दौरान प्रचलित निर्देशों के अनुसार बहु-स्तरीय बायोमेट्रिक प्रमाणीकरण और पीएटी तलाशी की जाएगी।
12. परीक्षा हॉल में इलेक्ट्रॉनिक उपकरणों और मोबाइल फोन, कैलकुलेटर, ब्लूटूथ, आभूषण आदि का उपयोग सख्त वर्जित है।